Page 352 - SİNCAN TARİH VE KÜLTÜR ATLASI

TEMETTUÂT DEFTERLERİ

XIX. yüzyılın başlarından itibaren özellikle de Tanzimat’ın ilanından
sonra Osmanlı Devleti, mali politikalarında önemli değişiklikler yap-
mıştır. Devlet gelirlerinin kontrol altına alınması, vergi konusundaki ak-
saklıkların düzeltilmesi, vergi mükelleflerinin tespit edilmesi ve bütçe
dengesinin oluşturulması amacıyla Osmanlı toprağında sayımlar yapıl-
mıştır. Adına “Emlâk, Arazi, Hayvanat ve Temettuât” sayımları denilmiş-
tir. Temettuât Defterleri olarak adlandırılan bu defterler; Tanzimat’ın uy-
gulandığı bölgelerde mal-mülk, hayvan, arazi ve yaşayan vatandaşların
mal varlıklarının hane bazında kaydedildiği resmî defterlerdir. Osmanlı
sosyo ekonomik tarihinin özellikle 19. yy’daki Osmanlı Devleti için önem-
li bilgiler içeren bu defterler, dönemin sosyal ve iktisadi tarihinin araştı-
rılmasında önemli kaynak rolü üstlenmektedir.

Bu defterler 19. yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti’nin içinde bulun-
duğu iktisadi, sosyal ve ticari hayatı ortaya koymaktadır. Bu defterlerde
Tapu Tahrir defterlerindeki bilgilerden daha fazlasını bulmak mümkün-
dür. Temettuât tahrirlerini içeren bu defterler 19. yüzyılda Osmanlı ülke-
sinde yaşayan nüfusun yerleşim düzeni, zirai üretim durumunu, hane-
lerin servet ve gelirleri ile vergilendirme konularında çok zengin bilgiler
sunmaktadır. Daha açık bir ifadeyle bu defterlerdeki bilgilerden, şehir ve
kırsal alandaki toprak miktarı, ürün çeşitleri için ayrılan toprağın dönüm
olarak büyüklüğü, bu ekili alanlardan elde edilen toplam hasılat, dönüm
başına verimlilik, tarım işletmelerinin büyüklüğü, hayvancılığın şe-
hir-köy ekonomisindeki yeri, şehir ekonomisinde önemli yeri olan sınai,
ticari ve hizmet iş kollarının durumları tespit edilebilmektedir. Bunun dı-
şında yine Temettuât defterlerinde aile reisinin portresi de (uzun boylu,
kara sakallı, açık alınlu, ...) çizilmektedir. Temettuât nizamnamelerinde
bu tanımlamaların yazım sırasında yapılması istenmiştir. Kimi yerlerde
bu istek dikkate alınırken, kimi yerlerde de hiçbir şekilde yerine getiril-
memiştir.

Temettuât kayıtlarında, şahısların gelirleri ayrıntılı olarak verilmiştir.
Hane reislerinin, tarla, bağ, bahçe, bostan gibi gayrımenkullerinin ayrın-
tılı bir biçimde dökümleri yapılmıştır. Ekili tarlalar “mezru tarla” olarak
gösterilmiştir. Kiraya verilen tarlalar ile o yıl boş bırakılanlar ayrıca ya-
zılmıştır. Sadece “mezru tarla” adıyla ifade edilen alanlar hububat ekili
336