Page 353 - SİNCAN TARİH VE KÜLTÜR ATLASI

tarlalardır. Hububat dışında büyük çapta ekim yapılan diğer mahsullere
ait tarlalar ayrıca yazılmış, kiraya verilen tarlalar için de kira bedeli belir-
tilmiştir. Her şahsın neler ektiği, ne kadar mahsul aldığı ve vereceği öşür,
defterlerde kayıtlı olmakla birlikte bu kısımdaki rakamların ve ağırlık- be-
del dengesinin hesaplanmasıyla mahsul fiyatları elde edilebilmektedir.
Mezru tarladan sonra bağ, bahçe ve bostanlara yer verilmiştir.

Bu tahrirlerde şahsın oturduğu ev, işlettiği dükkân, nakit parası, ev eş-
yaları, vb. sayım dışı tutulmuştur. Hiçbir malı mülkü olmayanlar yazılır-
ken “temettuâta dair bir nesnesi yok”, sadece evi olanlar için ise “evinden
başka emlakı yok” tabirleri kullanılmıştır. Dükkân, kahvehane, değirmen
gibi diğer gayrımenkullere sahip olanların, gayrımenkullerinin sayıları ve
kira bedelleri kaydedilmiştir. Şahsın sahip olduğu emlakin hisseli olması
halinde kiminle müştereken sahip olduğu da yazılmıştır.

Temettuât defterlerinde kaydedilen iktisadi kayıtlardan biri de hay-
vanlardır. Böylece bir köy ya da kasabada en çok hangi hayvanların besle-
nip yetiştirildiği ve sağlanan kazancın tespiti mümkün olmaktadır. Çeşit-
li meslek sahipleri evlerinde manda, inek ve bölgeden bölgeye değişmek
üzere koyun ve keçi beslemektedir. Defterde bu hayvanlardan elde edilen
hâsılat kaydedilmiştir. Bunların yanında vergi dışı olan; katır, merkep, at
ve öküz gibi hayvanlar da “baş” olarak deftere yazılmıştır. Binek hayvanı
olarak kullanılan eşek, katır, at gibi hayvanlar ve köylünün öküzü ve sığırı
da vergi dışı oldukları halde defterlere yazılmıştır. Katır ve eşek ile nakliyat-
çılık yapılıp da kâr elde edilince tahmini kâr vergiye dâhil edilmiştir. Ben-
zer şekilde öküz çift sürmek üzere başkasına kiraya verilmişse, onun kiraya
verdiği öküzden vergi alınmıştır. İkinci tür potansiyel ise kıraç, sürülmeyen
tarlalardır. Bunlar dönümleriyle birlikte ve kısır inekler de baş olarak yazıl-
mıştır.

Temettuât sayımlarına göre düzenlenmek istenen yeni vergi sistemi-
nin en önemli özelliği vergi yükümlülüğünün şahıs planında değerlendi-
rilmesidir. Bu amaçla defterlerde vergi mükellefinin adı, vergiye esas olan
gelir kaynağı, kaynağın yıllık geliri ve bu gelire göre tarh edilen yıllık vergi
ve öşür miktarı verilmektedir. Bu esnada öşür vergisine tabi ürünler hınta
(buğday), şair (arpa), bağ, bahçe, bostan ve arı kovanı olarak ayrı ayrı belir-
tilmiştir. Temettuât defterlerinde toplam vergi yükü ve toplam hâsılat içe-
risinde vergi yükünün payı, vergilerin dağılımı, şehir-köy, müslüman-gay-
rımüslim kesimler arasında vergi dağılımı bilgilerinin yorumlanmasıyla
iktisadi sonuçlara ulaşmak mümkündür. Bu şekilde bütün yazımlar bit-
tikten sonra buradan alınacak vergi ve toplam temettü miktarı yazılmıştır.
Eğer bir şahsın tek bir işten geliri varsa o yazılmış, hem ticaret hem de baş-
ka gelirleri varsa “ticareti saire temettuâtı” olarak yazılmıştır. Ya da şahsın
mesleğine göre temettü isimleri kaydedilmiştir. 111
337