Page 406 - SİNCAN TARİH VE KÜLTÜR ATLASI

ANKARA VİLAYETİ SÂLNÂMELERİ’NDE
ZÎR KAZÂSI (1288-1325/1871-1907)

Osmanlı Devleti’nde merkezî yönetimin, nezâretlerin, askerî kurum-
ların, vilayetlerin, bazı özel kurum ve kişilerin yıllık olarak çıkardıkları
bilgilendirme amaçlı neşriyata sâlnâme adı verilmiştir. Kelime Farsça sâl
(yıl) ile nâme (yazılı şey, mektup) kelimelerinden meydana gelmiş olup
bu eserlere nev-sâl de denilmiştir. Resmi olanları devlet, nezâret ve vila-
yet sâlnâmeleridir.

Vilayet Sâlnâmelerinin hazırlanmasında Halep mektupçusu İbrâ-
him Hâlet Bey’in yayımladığı Fihrist-i Vilayet-i Haleb adlı sâlnâme örnek
alınmıştır. İçindeki iktisadi bilgiler ve istatistiklerle Bâbıâli’nin dikkati-
ni çeken bu eserden her vilayete birer nüsha gönderilerek bu tarzda sâl-
nâmeler hazırlanması istenmiştir. İlk eyalet sâlnâmesi Saraybosna’da
Sâlnâme-i Vilayet-i Bosna adıyla 1283 (1866) yılında neşredilmiş, bunu
Halep (1284), Konya (1285), Suriye (1285) ve Tuna (1285) eyaletlerine ait
sâlnâmeler izlemiştir.

Osmanlı eyaletlerinde yayımlanan son sâlnâmeler, Beyrut Vilaye-
ti tarafından 1333-1335 (1915-1917) yıllarında ve Bolu livâsı tarafından
malî 1337-1338 (1921-1922) yılında çıkarılmış olanlardır. Toplam vilayet
sâlnâmesi olarak 504 adet künye tesbit edilmiştir.293 Vilayet sâlnâme-
leri yayımlama geleneği, Cumhuriyet döneminde 1967 ve 1973 yıllarında
toplu halde yayımlanan il yıllıkları ile sürdürülmüştür. Eyalet sâlnâmele-
rini vilayet mektupçuları yayıma hazırlardı. Türkçe’nin yanı sıra Arapça,
Rumca ve Boşnakça neşredilen sâlnâmeler de vardır. Bazı vilayetler yal-
nızca bir sâlnâme yayımlamışken bazılarında bu sayı otuz beşi bulmuş-
tur. Vilayet sâlnâmeleri arasında muhteva ve baskı kalitesi bakımından
çok iyi nitelikte olanları mevcut olup bir kısmı çeşitli resim, fotoğraf ve
istatistikler ihtiva etmektedir.

Vilayet sâlnâmeleri muhteva bakımından yayımlandıkları vilayetle-
re göre farklılıklar göstermekle beraber bunlarda genellikle vilayetin idari
teşkilatı, memurları, mahallin tarihi, eski eserleri, coğrafyası, idari taksi-
matı, kazaları, nahiyeleri, kasaba ve köyleri, üretim faaliyetleri, ticaret ve
nüfusu hakkında bilgiler, fotoğraf ve haritalar yer alır. Vilayet sâlnâme-
390